अव्ययीभाव

अव्ययीभाव या प्रकारच्या समासात पूर्वपद हे अव्ययच असते व त्यालाच अधिक महत्व असते. याचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे अव्ययीभाव समास नेहमी नपुंसकलिंगी व एकवचनी असतो. संपूर्ण सामासिक शब्दच एक अव्यय असल्याप्रमाणे धरले जाते. या समासाचा विग्रह करताना समासात नसलेल्या पदाची मदत घेतली जाते. म्हणून याला `अस्वपद विग्रह' असेही म्हणतात. अव्ययाच्या समान अर्थाचा दुसरा शब्द घेऊन समासाचा विग्रह केला जातो.

उदा. उपनगरम् - नगरस्य समीपम् येथे `उप' या अव्ययाच्या समानार्थी `समीपम्' याचा वापर विग्रह करताना केलेला आहे. अव्ययीभावाची अनेक उदाहरणे सामासिक शब्द व विग्रह या पध्दतीने सोडवून दाखविली आहेत. या प्रकारचे समास व त्यांचा विग्रह हे केवळ पुन्हा पुन्हा वाचल्याने लक्षात राहतात. त्यासाठी समासाचे नियम वगैरे पाठ करावे लागत नाहीत.

प्रतिवर्षम्	वर्षे वर्षे ।
प्रतिमासम्	मासे मासे ।
प्रतिदिनम्	दिने दिने ।
प्रत्यहम्	अहनि अहनि ।
यावज्जीवनम्	यावत् जीव: विद्यते तावत् ।
आसमुद्रम्	समद्रात् आ ।
प्रत्क्षम्	अक्ष्णो: प्रति ।
समक्षम्	अक्ष्णो: समीपे ।
पराक्षम्	अक्ष्णो: परम् ।
प्रतिसंवत्सरम्	संवत्सरे संवत्सरे ।
अभिमुखम्	मुखस्य समीपे ।
अनुरूपम्	रूपस्य योग्यम् ।
अध्यात्मम्	आत्मनि इति ।
यथाक्रमम्	क्रमम् अनुसृत्य / क्रमम् अनतिक्रम्य ।
यथामति	मतिम्अनुसृत्य / मतिम् अनतिक्रम्य ।
यथाकालम्	कालम् अनुसृत्य / कालम् अनतिक्रम्य ।
यथाशक्ति	शक्तिम् अनुसृत्य /शक्तिम् अनतिक्रम्य ।
यथागुणम्	गुणान् अनुसृत्य / गुणान् अनतिक्रम्य ।
उपनगरम्	नगरस्य समीपम् ।
उपकृष्णम्	कृष्णस्य समीपम् ।
उपवृक्षम्	वृक्षस्य समीपम् ।
अनुदिनम्	दिने दिने ।
अनुपर्वतम्	पर्वते पर्वते ।
प्रतिपर्वतम्	पर्वते पर्वते ।
आजन्म	जन्मन: आ ।
अनवरतम्	न अवरतम् यस्मिन् कर्मणि यथा स्यात् तथा ।
नि:शङ्कम्	निर्गता शङ्का यस्मिन् कर्मणि यथा स्यात् तथा ।
सत्वरम्	त्वरया सह यथा स्यात् तथा ।
सप्रश्रयम्	प्रश्रयेण सह यथा स्यात् तथा ।
सहर्षम्	हर्षेण सह यथा स्यात् तथा ।
सादरम्	आदरेण सह यथा स्यात् तथा ।
सोत्प्रासम्	उत्प्रासेन सह यथा स्यात् तथा ।
सोपहासम्	उपहासेन सह यथा स्यात् तथा ।
नैकवारम्	न एक: वार: यस्मिन् कर्मणि यथा स्यात् तथा ।
प्रत्येकम्	एक: एक: यस्मिन् कर्मणि यथा स्यात् तथा ।

मुख्य विभाग

अव्ययीभाव

Right Click