| संस्कृत |
मराठी |
| अत: जना: कोकिलं परभृत इति वदन्ति । |
महणून लोक कोकिळेला दुसर्‍याकडून भरणपोषण झालेली असे म्हणतात. |
| अतीव सुबोधा खलु संस्कृतभाषा । |
संस्कृत भाषा अतिशय सोपी आहे. |
| अध्यापका: छात्रेषु नित्यं स्निह्यन्ति एव । |
शिक्षक विद्यार्थ्यांवर नेहमी प्रेम करतात. |
| अयि आनन्द, अतीव शोभना खलु तव अभ्यासकक्षा । |
अरे आनंद, तुझी अभ्यासाची खोली अतिशय सुंदर आहे. |
| अस्माकं अध्यापका: अध्यापनकाले अपि छात्रेभ्य: न कुप्यन्ति । |
आमचे शिक्षक अभ्यासाच्या वेळी सुद्धा विद्यार्थ्यांना रागावत नाहीत. |
| अस्माकं प्रशाला अतिभव्या, मनोहरा च । |
आमची शाळा अतिशय मोठी व सुंदर आहे. |
| अस्माकं प्रशालायां सहस्राधिका: छात्रा: पठन्ति । |
आमच्या शाळेत हजारो (हजाराहून अधिक) विद्यार्थी शिकतात. |
| अस्माकम् नगरे श्रीगणेशस्य एकं विशालम् मन्दिरम् अस्ति । |
आमच्या गावात श्रीगणेशाचे (गणपतीचे) एक मोठे देऊळ आहे. |
| अहं भक्तानां हृदये एव वसामि, न वैकुण्ठे । |
मी भक्तांच्या हृदयातच राहतो, वैकुंठात (स्वर्गात) नव्हे. (असे देव म्हणतो.) |
| आम्रवृक्ष: कोकिलानां अतीव प्रिय: । |
आंब्याचे झाड (हे) कोकिळ पक्ष्यांचे अत्यंत आवडते असते. |
| आरक्ता पूर्वा दिशा सूर्यस्य आगमनं सूचयति । |
तांबूस (रंगाची) पूर्व दिशा सूर्याच्या आगमनाची (सूर्योदयाची) सूचना देते. |
| आरोग्यं धनसंपदा । |
आरोग्य (हेच खरे) धन, संपत्ती (होय). |
| एतद् पुस्तकं कञ्चित् कालं मह्यं यच्छसि किम् ? |
हे पुस्तक काही काळ (थोडा वेळ) मला देशील काय ? |
| एतस्मिन् घटीयन्त्रे दिनदर्शिका अपि अस्ति । |
ह्या घड्याळात दिनदर्शिका (कॅलेंडर) सुद्धा आहे. |
| एतै: ज्ञानेन्द्रियै: अधिगच्छामि अहं विश्वस्य ज्ञानम् । |
ह्या ज्ञानेंद्रियांनी मी (सर्व) जगाचे ज्ञान मिळवतो. |
| कर्णौ, नयने, नासिका, जिह्वा, त्वचा च मम ज्ञानेन्द्रियाणि । |
(दोन) कान, (दोन) डोळे, नाक, जीभ आणि त्वचा ही माझी ज्ञानेंद्रिये आहेत. |
| कृषकस्य ललाटात् स्वेदबिन्दव: स्रवन्ति, क्षेत्रे च पतन्ति । |
शेतकर्‍याच्या कपाळावरून घामाचे थेंब ओघळतात आणि शेतात पडतात. |
| कृषीवल: उच्चै: गानेन तथा स्निग्धेन स्पर्शेन वृषभौ प्रेरयति । |
शेतकरी मोठ्या (आवाजातील) गाण्याने आणि प्रेमळ स्पर्शाने बैलांना प्रेरणा देतो. |
| कृष्णं वन्दे जगद्गुरुम् । |
जगद्गुरू (सर्वांना वंदनाय अशा) कृष्णाला मी नमस्कार करतो. |
| कोकिलस्य वर्ण: कृष्ण:, परं तस्य कुहूरव: अतीव मधुर: । |
कोकिळेचा रंग काळा (असला तरी) तिचा कुहू असा आवाज मात्र अतिशय गोड असतो. |
| कोकिला: स्वानि अणडानि काकानां नीडेषु निक्षिपन्ति । |
कोकिळा स्वत:ची अंडी कावळयाच्या घरट्यात ठेवतात. |
| कोकिलाया: शावका: काकशावकै: सह वसन्ति । |
कोकिळांची पिल्ले कावळयाच्या पिल्लांबरोबर राहतात. |
| चन्द्र: करै: कमलस्य कलिकां स्पृशति, तदा सा विकसति । |
चंद्र (आपल्या) किरणांनी कमळाच्या कळीला स्पर्श करतो तेंव्हा ती उमलते. |
| चरणाभ्याम् अहं तिष्ठामि, गच्छामि, धावामि, खेलामि च । |
(दोन) पायांनी मी उभा राहतो, जातो (चालतो), धावतो आणि खेळतो. |
| चित्र: कलाप: मयूरस्य सहजम् आभरणम् एव । रंगीबेरंगी पिसारा (म्हणजे) मोराचा जन्मजात अलंकार होय. |
| ते विशालाभ्यां पक्षाभ्यां उत्पतन्ति । |
विशाल पंखांमुळे (पंखांच्या मदतीने) ते (हंस) उडतात (उडू शकतात). |
| तेन क्षेत्रे धान्यमौक्तिकानां राशि: उद्भवति । |
त्यामुळे शेतात धान्यरूपी मोत्यांची रास तयार होते. |
| त्वम् एव माता पिता त्वम् एव । |
(हे देवा,) तूच माझी आई (व) तूच माझे वडील (होय). |
| दक्षिणेन हस्तेन अहम् अन्नं भक्षयामि, दुग्धं पिबामि, लिखामि च । |
उजव्या हाताने मी अन्न खातो, दूध पितो आणि लिहितो. |
| दीपो नाशयति ध्वान्तं, धनं आरोग्यं च यच्छति । |
दिवा अंधार नाहीसा करतो आणि संपत्ती व आरोग्य देतो. |
| दुग्धं पिबति मार्जार:, न पश्यति लगुडाहतिम् । |
मांजर मातीच्या ढेकळाचा मार पहात नाही (मार मिळाला तरी) दूध पिते. |
| न हि ज्ञानेन समं पवित्रं अत्र वर्तते । |
येथे (ह्या जगात) ज्ञानासारखे पवित्र (पूज्य काहीही) नसते. |
| नयनाभ्याम् अहं पदार्थानाम् आकारान्, वर्णान् च पश्यामि । |
(दोन) डोळयांनी मी पदार्थांचे आकार व रंग पाहतो (पाहू शकतो). |
| पञ्जरबन्ध: एव शुकानां मधुरालापस्य फलम् । पिंजर्‍यात अडकून पडणे हेच पोपटांच्या गोड बोलण्याचे फळ होय. |
| परमेश्वरस्य कृपया मम शरीरस्य अवयवा: कार्येषु अतीव क्षमा: । |
परमेश्वराच्या कृपेने माझ्या शरीराचे अवयव (आपापल्या) कामात सक्षम आहेत. |
| पालिता: शुका: पञ्जरेषु निवसन्ति । |
पाळीव पोपट पिंजर्‍यात राहतात. |
| प्रभाते तिमिरं शनै: शनै: नश्यति । |
पहाटे अंधार हळूहळू नाहीसा होतो. |
| प्रशालाया: पृष्ठत: एकं विशालं क्रीडाङ्गणं अस्ति । |
शाळेच्यामागे एक मोठे पटांगण आहे. |
| बकस्य वर्णः शुभ्र:, दीर्घा ग्रीवा च । |
बगळयाचा रंग पांढरा आणि मान लांब (असते.) |
| बका: जले चिरं तिष्ठन्ति, स्वभक्ष्यं च अन्विष्यन्ति । |
बगळे पाण्यात बराच वेळ उभे राहतात आणि स्वत:चे खाद्य शोधतात. |
| बकानां श्वेता: माला: आकाशे मुक्ताहारा: इव विलसन्ति । |
बगळयांच्या पांढर्‍या रांगा आकाशात मोत्याच्या माळेप्रमाणे शोभून दिसतात. |
| मनोहर: मयूर: शारदाया: वाहनम् । |
शारदेचे वाहन (म्हणजे) सुंदर मोर होय. |
| मयूर: अस्माकं भारतीयानां राष्ट्रीय: विहग: । |
आपल्या भारतीयांचा मोर (हा) राष्ट्रीय: पक्षी (आहे). |
| मयूरस्य कण्ठ: नील:, अत: तं नीलकण्ठ: इति वदन्ति । |
मोराचा कंठ निळा (असतो) म्हणून त्याला नीलकंठ असे म्हणतात. |
| मयूरा: मेघानां दर्शनेन तुष्यन्ति, नृत्यन्ति च विस्तारितेन कलापेन । |
ढगांच्या दर्शनाने मोर आनंदित होतात आणि पिसारा फुलवून नाच करतात. |
| मार्गे अशोक: मित्रेण सह उच्चै: संलपति । |
वाटेत (रस्त्यात) अशोक मित्रांबरोबर मोठ्याने बोलतो (गप्पा मारतो). |
| मूढा: काका: कोकिलाया: शावकान् पालयन्ति इति कविसंकेत: । |
मूर्ख कावळे कोकिळांच्या पिल्लांचे पालनपोषण करतात अशी कविकल्पना आहे. |
| मूर्खस्य नास्ति औषधम् । |
मूर्खाला (मूर्खपणाला) औषध नसते (मूर्ख मनुष्य शहाणा होणे कठीण असते). |
| लता: महीरुहाणाम् आश्रयेण वर्धन्ते । |
वेली झाडांच्या आधाराने वाढतात. |
| वन्या: शुका: वृक्षाणां कोटरेषु वसन्ति । |
रानटी (अरण्यात राहणारे) पोपट झाडांच्या ढोलीत राहतात. |
| विकसितै: कमलै: सरोवरस्य शोभा वर्धते एव । |
फुललेल्या कमळांनी सरोवराची शोभा वाढतेच. |
| विद्या विनयेन शोभते । |
नम्रपणामुळे विद्या शोभून दिसते. |
| विद्यासमं नास्ति परं विभूषणम् इति सुपरिचितम् ध्येयवाक्यम् । |
विद्येसारखा श्रेष्ठ अलंकार नाही असे (हे) ध्येयवाक्य सुपरिचित आहे. |
| विविधै: पुष्पै:, फलै: च मित्रं पूजयति इव सृष्टि: । |
सृष्टी जणू काही निरनिराळया फुलांनी आणि फळांनी सूर्याची पूजा करते. |
| वृक्षा: सत्पुरुषा: इव । |
झाडे सज्जनांप्रमाणे (परोपकारी असतात). |
| शठा: बका: भक्ष्यस्य ग्रहणप्रसङ्गे ध्यानम् इव आचरन्ति । |
लबाड बगळे भक्ष्य पकडण्याच्या वेळी जणू काही ध्यानस्थ असतात. |
| शुकस्य वर्ण: हरित:, चञ्चुपुटम् ताम्रम् । |
पोपटाचा रंग हिरवा (असतो), चोच लाल (असते). |
| शुका: पठितान् शब्दान् आलपन्ति, । |
पोपट शिकविलेले शब्द बोलतात. |
| श्रीगणेशाय नम: । |
श्रीगणेशाला (माझा) नमस्कार असो. |
| सत्यम् एव जयते । |
सत्याचाच विजय होतो. |
| सरोवरस्य तीरे विविधा: पादपा: रोहन्ति । |
सरोवराच्या काठी वेगवेगळी झाडे उगवतात. |
| सर्वे गुणा: काञ्चनम् आश्रयन्ते । |
सर्व गुण सोन्याच्या (संपत्तीच्या) आधाराने राहतात (संपत्तीला चिकटून येतात). |
| सर्वे जना: कार्यारम्भे श्रीगणेशम् एव प्रणमन्ति । |
सर्व लोक (कोणत्याही) कामाच्या सुरूवातीला गणपतीलाच नमस्कार करतात. |
| सा खलु भारतीयानां सुष्ठु परिचिता भवति । |
ती भारतीयांच्या चांगली परिचयाची आहे. |
| सुन्दर: हंस: ब्रह्मदेवसय वाहनम् । |
ब्रह्मदेवाचे वाहन (म्हणजे) सुंदर हंस होय. |
| सूर्य: अस्तं गच्छति तदा अन्धकार: वर्धते । |
सूर्य अस्ताला जातो तेंव्हा अंधार वाढतो (वाढू लागतो). |
| हंसस्य शरीरं शुभ्रं, मनोहरं मन्दं गमनम् च । |
हंसाचे शरीर शुभ्र व सुंदर असून त्याची चाल मंद असते. |
| हंसा: जले, स्थले, आकाशे स्वैरं सञ्चरन्ति । |
हंस जमिनीवर, पाण्यात (आणि) आकाशात स्वैरपणे (स्वच्छंदपणे) विहार करतात. |
| हंसा: नीरक्षरविवेके कुशला: इति कविजना: वदन्ति । |
पाणी व दूध वेगळे करण्याच्या बाबतीत हंस निपुण असतात असे कवि म्हणतात. |
| हस्तस्य भूषणम् दानम् । |
दान (हाच खरा) हाताचा अलंकार होय. |
