अव्यये

काही मूर्ती ह्या स्वयंभू असतात. तर काही घडीव असतात. त्याप्रमाणे भाषेमध्ये काही शब्द हे कोणत्याही प्रकारचे प्रत्यय अंगाला चिकटवून न घेणारे असे असल्याने त्यांना अव्यये म्हणतात.

सदृशं त्रिषु लिङ्गेषु सर्वासु विभक्तिषु ।
वचनेषु च सर्वेषु यन्न व्येति तदव्ययम् ।।

तीनही लिंगामध्ये, सर्व विभक्तीत, तसेच तीनही वचनांमध्ये ज्याचे रूप एकच असते, व ज्याच्यात काहीही बदल घडून येत नाही त्याला अव्यय असे म्हणतात. परंतु अशा अव्ययांना जोडीदार म्हणून विशिष्ट विभक्तिप्रत्यय लावलेले शब्दच लागतात. काही अव्ययांना विशिष्ट विभक्तींची अपेक्षा असते. अव्यये, त्यांचा अर्थ, अपेक्षित विभक्ती ह्या खालीलप्रमाणे असतात.